Vites Kutusu (Şanzıman) Arızası - Belirtileri - Nedenleri - Çözümleri

Araç Vitese Geçmiyor veya Araç Vitese Zor Geçiyor

*Aracın vitese zor geçmesine, vites geçişlerinde metalik sürtünme sesi gelmesi, birkaç denemede vitese geçmesi, geçirilen vitesten çıkmaması ( o viteste takılı kalması); kavramanın (debriyajın) tam olarak ayırmaması sebep olabilmektedir. Bu sebeple ilk önce yapılması gereken işlem, aracın debriyaj sisteminin düzgün çalıştığından emin olmaktır. Belki de şanzıman sağlamdır, sorun debriyajdan kaynaklanıyordur. Debriyaj (kavrama) sistemi sağlamsa, artık vites kutusundan şüphelenebiliriz.

*Vites geçişlerinde zorluk olması, vitese takarken ses gelmesi veya vitese hiç takılamaması arızalarının en yaygın sebebi senkromeç arızasıdır. Senkromeç arızası nasıl anlaşılır? Eğer sadece belirli bir vitese geçişte ses geliyor – zorluk yaşanıyorsa (örneğin sadece  1.vitesten-2’ye  veya 3-4 veya 5-6 gibi), diğer viteslere takarken bir problem olmuyorsa, bu büyük olasılıkla bir senkromeç arızasıdır. 

Senkromeçler, vites değiştirmeyi sağlayan parçalardır. 5 vitesli bir şanzımanda

1-2. vitesleri bir senkromeç,

3-4.vitesleri bir senkromeç

5. vites için bir senkromeç

Ve geri vites için bir senkromeç kullanılır (genelde geri vites için senkromeç kullanılmaz).  (şanzıman tasarımına göre küçük değişiklikler olabilir)

Senkromeç arızalanırsa, ilgili viteslere geçişte zorluk, mekanik dişli sürtünme sesi veya vitese hiç geçmeme gibi sorunlar meydana gelir. Senkromeçlerde en çok bozulan parça, senkromeç bilezikleridir (sarı renkli), senkromeç bilezikleri aşınabilir, kırılabilir veya yamulabilir, senkromeçin diğer kısımları sağlamsa sadece bileziğin değiştirilmesiyle arıza giderilebilir. Bunun dışında manşonun iç dişlileri, ilgili vites dişlisinin kurt dişleri, senkromeçin içindeki kilit pimleri, çeşitli yay-segmanlar sağlam mı diye kontrol edilmelidir.

*Vites kutusunun içerisinde, vites dişlileri arasındaki senkromeç  manşonlarını  kaydırarak vites geçişlerini sağlayan, değiştirme çubukları vardır. Bu değiştirme çubukları, bir çatalla, senkromeç manşonunu kavramış durumdadırlar. Bu durumda; değiştirme çubuğun eğilmiş olabilir, üzerindeki segmanlardan biri çıkmış olabilir. Değiştirme çatalı eğilmiş olabilir, çatal-manşon bağlantısında bir sorun olabilir. Manşon, senkromeç üzerinde sıkışmış olabilir, rahatça eksenel hareket yapamıyor olabilir.

*Vites dişlileri veya senkromeçlerde aşınma kırılma varsa, o parçalar değiştirilmelidir. Bu parçalarda sadece kirlenme vb. durumlar oluşmuşsa, temizlenip yağlanmaları sorunu çözebilir.

*Vites kolu ile şanzımanın vites değiştirme mekanizması, birbirine iki şekilde bağlanır, yani vites kolunun hareketinin şanzımana iletmek için iki tip bağlantı vardır;

-Vites kolu ile şanzıman arasında metal çubuk , kol ve levyelerle bağlantı kurulması, (genelde eski tip araçlarda) (vites kolu titrer ve oynar araç kalkış yaparken)

-Vites kolu ile şanzıman arasında çelik tellerle (çelik halat), (2 tane) bağlantı kurulması, (yeni nesil araçlarda) (vites kolunda titreme ve oynama olmaz)

Vites kolunu şanzımana bağlayan elemanlarda bir tutukluk, gevşeklik gibi sorunlar olduğunda, vitese geçişlerde zorluklar yaşanacaktır. Vites kolu, şanzımana kol-çubuk-levyelerle bağlıysa, bu elemanların düzgün çalışıp çalışmadığı; eğiklik, boy uzaması-kısalması, pim-cıvata vb. parçaların çıkması – gevşemesi, yağsız kalması, varsa burç vb. parçaların sağlamlığı vb. kontrol edilmelidir.

Eğer vites koluyla şanzımanı bir birine çelik halatlar bağlıyorsa, yine bu halat bağlantılarının boşluksuz, sürtünmesiz rahatça çalıştığından emin olmak gerekir, halat uçları vites kolunda ve şanzımanda bir çeşit levye bağlantısına sahiptir, bu bağlantıların sağlamlığı kontrol edilmelidir.

*Şanzımanın üzerinde, vites kolundan gelen bağlantı çubuklarının veya halatların bağlandığı, üzerinde bir ağırlık topuzu da olan bir “değiştirme mekanizması” vardır. Vites kutusu (şanzıman) gövdesinde bulunan bu değiştirme mekanizması, vites kutusu içerisinde bulunan ve senkromeç tertibatını ileri-geri hareket ettirerek vites geçişlerini sağlayan, değiştirme çubuklarına hareket verir. Yani sürücünün vites kolunda yaptığı hareket, şanzımandaki değiştirme mekanizmasına iletilir. Değiştirme mekanizmasında bir değiştirme kolu bulunur, değiştirme kolunda tırnaklar vardır, bu tırnaklar değiştirme çubuklarını iter-çeker. Değiştirme mekanizması sağlam mı, değiştirme kolundaki tırnaklar sağlam mı, değiştirme kolundaki yaylı mekanizma sağlam mı, değiştirme mekanizması bağlantıları sağlam mı diye kontrol edilmesi gerekir.

Vites Değiştirirken Ses Gelmesi (Vites Değiştirirken Zorlanmak)

Vites değiştirirken vites kutusundan ses geliyorsa sebebi şunlar olabilir;

*Öncelikle debriyaj pedalına tam olarak bastığınızdan emin olun.

Debriyaj pedalına tam basılıyorsa, debriyaj sisteminin kavramayı tam ayırdığından emin olun.

Debriyajda bir sorun yoksa;

*Senkromeç arızası olabilir (özellikle sadece belirli bir vitese takarken ses geliyorsa, büyük ihtimalle senkromeç arızasıdır). Senkromeç bileziği aşınmış olabilir, kilit pimleri-yayları bozulmuş olabilir, manşon-çatal tertibatı yamulmuş olabilir, manşon-kurt dişli dişleri aşınmış veya eğilmiş olabilir.

*Giriş veya çıkış millerinde bulunan yataklı (serbest dönen) vites dişlileri sıkışmış olabilir.

*Mil yatakları boşluk yapmış, eksenel gezinti artmış olabilir.

*Şanzıman yağı azalmış-bitmiş olabilir veya şanzıman yağının özelliği kaybolmuş bozulmuş olabilir, şanzımana kalitesiz uygun olmayan yağ konulmuş olabilir.

* Ani ve büyük hız farkları varken vites değiştirmeye çalışmak, araç durmamışken ileriden geriye veya geriden ileri vitese takmak, şanzımandan ses gelmesine, dişlilerin zorlanmasına sebep olur. Bundan kaçınmak gerekir.

*Priz direk milinin rulman yatağının bozulması veya uç kısmının volan göbeğindeki yatakta serbest dönememesi, vites geçişleri zorlaştırıp sese neden olabilir.

Vites Kutusundan Ses Gelmesi Nedenleri (Vites Kutusundan Neden Ses Gelir - Şanzımandan Ses Gelmesi)

Öncelikle sesin nereden geldiğinin tespit edilmesi gerekir. Bunu belirlemek için yapılması gerekenler:

*Vites boşta, araç çalışıyor, ses geliyor. Debriyaja basın; ses kesilirse bu ses şanzımandan geliyordur. Ses kesilmezse bu ses baskı-balata (kavrama sisteminden) veya motordan geliyordur.

*Şanzımandaki mil yataklarının (rulmanların) bozulması durumunda ötme sesi gelecektir, yataklar ve rulmanlar kontrol edilmelidir.

*Araç viteste yolda giderken metalik (meta öğütme ses) gelirse, vites dişlileri aşınmış demektir.

*Özellikle vites değiştirirken gelen darbe-çarpma sesleri, vites kutusu – vites kolu bağlantısındaki boşluklardan – ayarsızlıklardan, vites kutusu değiştirme mekanizmasındaki arızalardan meydana gelir. Tüm çubuk-kol-levye-burç bağlantıları kontrol edilmeli, boşluklar giderilmeli, yağsızsa yağlanmalıdır.

*Debriyaja basınca ötme sesi geliyorsa, debriyaj bilyası yağsız kalmış veya bozulmuştur.

*Vites boşta, araç duruyorken ve debriyaja basılıyken sürtünme sesi geliyorsa, bu ses volan göbeğindeki burçlu yatağın yağsız kalmasından kaynaklanabilir (bu yatağa, priz direk milinin ucu girer).

*Kilometre dişlisinin aşınmış olmasından ötme sesi oluşabilir.

Sesin kaynağını bulabilmek için, sesin oluştuğu sırada; debriyaj durumu, hangi vitesteyken oluştuğu gibi durumlara bakılır, böylece o sırada hangi parçaların hareket ettiği bilinir, böylece hangi parçalardan kaynaklandığı tahmin edilebilir.

Şanzımandan gelen sesler yukarıdaki sebeplerle olabilir, arızanın giderilmesi için şanzımanın indirilip tamamen sökülmesi, tüm hareketli parçaların (dişliler, senkromeçler, mil yatakları, değiştirme çubukları vb) kontrol edilmesi gerekir.